SIMBOL DAN MAKNA NOVEL CANDHIKALA KAPURANTA KARYA SUGIARTA SRIWIBAWA


Whafik Muhammad Rifai , 2102405575 (2011) SIMBOL DAN MAKNA NOVEL CANDHIKALA KAPURANTA KARYA SUGIARTA SRIWIBAWA. Under Graduates thesis, Universitas Negeri Semarang.

[thumbnail of SIMBOL DAN MAKNA NOVEL CANDHIKALA KAPURANTA KARYA SUGIARTA SRIWIBAWA]
Preview
PDF (SIMBOL DAN MAKNA NOVEL CANDHIKALA KAPURANTA KARYA SUGIARTA SRIWIBAWA) - Published Version
Download (461kB) | Preview

Abstract

Novel Candhikala Kapuranta karya Sugiarta Sriwibawa adalah salah satu novel berbahasa Jawa yang mendapat penghargaan Rancage pada tahun 2003. Novel yang dianggap unggul dalam menampilkan nuansa budaya Jawa ini sarat akan sebuah simbol, hal itu terlihat dari kata-kata dan kalimat yang digunakan. Oleh sebab itu novel Candhikala Kapuranta menarik untuk dikaji dan diteliti agar diketahui simbol dan makna yang ada di dalamnya. Rumusan masalah dalam penelitian ini adalah bagaimana simbol dan makna yang terdapat dalam Novel Candhikala Kapuranta berdasarkan teori strukturalisme semiotik A. Teeuw? Adapun tujuan yang ingin dicapai dalam penelitian ini adalah mengungkap simbol dan makna dalam Novel Candhikala Kapuranta berdasarkan teori strukturalisme semiotik A. Teeuw. Pendekatan yang digunakan dalam penelitian ini adalah pendekatan objektif yaitu pendekatan yang memberi perhatian pada karya sastra atau teks sastra sebagai sebuah struktur yang otonom. Teknik yang digunakan dalam penelitian ini adalah teknik catat dan simak, teknik catat untuk mencatat kata atau kalimat yang diduga sebagai simbol. Sumber data yang digunakan dalam penelitian ini adalah Novel Candhikala Kapuranta karya Sugiarta Sriwibawa yang diterbitkan oleh Pustaka Jaya Jakarta tahun 2002. Hasil dari penelitian ini adalah menjelaskan simbol dan makna yang terdapat dalam novel Candhikala Kapuranta berdasarkan teori strukturalisme A. Teeuw. Teori tersebut dibagi ke dalam tiga kode, yaitu kode bahasa, kode sastra, dan kode budaya. Dari kode bahasa ditemukan istilah bahasa Jawa, pilihan kata, dan peribahasa Jawa, (1) Istilah bahasa Jawa yang maknanya sebuah gelar, yaitu Raden, Raden Mas, Raden Rara, Raden Ajeng, dan Den Bei. Istilah yang lain yaitu, ma lima. (2) Penggunaan kata ganti orang pertama dan orang kedua di dalam dan di luar keraton, yaitu abdi dalem, kula, kowe, sampeyan, panjenengan. (3) Peribahasa Jawa yang digunakan, yaitu Ilang-ilangan endhog siji, ngono ya ngono ning aja ngono. Berdasarkan simbol-simbol yang ditemukan melalui kode bahasa tersebut, maka dapat diketahui maknanya. Novel Candhikala Kapuranta mengandung unsur-unsur budaya Jawa melalui gelar sebagai status sosial dalam masyarakat Jawa, istilah bahasa Jawa yang dipakai mempunyai makna menandakan sebuah keadaan yang dialami seseorang, kata ganti orang pertama dan kedua di dalam dan di luar keraton menandakan rasa hormat dari penggunanya, peribahasa yang digunakan mempunyai makna sebuah ajaran yang baik di dalamnya. Kode sastra novel Candhikala Kapuranta adalah penggunaan nama tokoh wayang, yaitu Janaka, Cakil, Karna, Begawan Ciptaning, Begawan Mintaraga, lakon Karna Tandhing, dan perang Baratayuda Jayabinangun. Janaka adalah lambang dari ilmu pengetahuan. Cakil menggambarkan profil rakyat kecil. Karna melambangkan norma kesusilaan. Begawan Ciptaning dan Begawan Mintaraga melambangkan kebersihan jiwa dan menyucikan diri. Karna tanding melambangkan sikap seorang kesatria. Bale Sigala-gala melambangkan kewaspadaan. Perang Baratayuda Jayabinangun melambangkan watak angkara murka dan watak mulia yang pada akhirnya dimenangkan oleh watak mulia. Penggunaan nama Puspawicitra, Sastrakusuma, dan Atmakusuma yang menggandung arti bunga, yaitu puspa, wicitra, dan kusuma melambangakan keharuman. Kata gabung sastra berarti ilmu pengetahuan dan sukma berarti nyawa melambangakan ilmu pengetahuan, ilmu pengetahuan jika digunakan akan mengaharumkan nama pemiliknya. Berdasarkan kode budaya ditemukan konsep ketuhanan dari hasil kebudayaan Jawa berupa tembang atau kidung, yaitu kidung Sarira Ayu dan kidung Marmarti. Kidung Sarira Ayu adalah sebuah kidung yang bertujuan meminta perlindungan diri kepada tuhan atau dengan kata lain kidung ini adalah sebuah doa. Kidung Marmarti adalah sebuah permohonan yang disampaikan kepada tuhan melalui perantara sedulur papat lima pancer. Berdasarkan hasil penelitian, disarankan kepada pembaca agar dapat melestarikan ajaran-ajaran Jawa yang terdapat dalam novel Candhikala Kapuranta dan dapat dijadikan sebagai referensi bagi peneliti lain dalam rangka pengembangan teori strukturalisme semiotik terhadap karya sastra Jawa. ------------------------------------------------------> Novel Candhikala Kapuranta karangane Sugiarta Sriwibawa yaiku salah sijining novel Jawa sing entuk penghargaan rancage taun 2003. Novel sing dianggep unggul nampilake nuansa budaya Jawa iki kebak tanda lan simbol, perkara iki ketara saka tembung lan ukara sing digunaake. Awit saka iku novel Candhikala Kapuranta duweni daya tarik dikaji lan ditliti supaya bisa nemokake simbol lan makna sing ana ning sakjerone. Perkara sing arep ditliti yaiku kepiye simbol lan makna novel Candhikala Kapuranta nganggo srana teori struktural semiotik A. Teeuw? Anane paneliten novel Candhikala Kapuranta iki kanggo ndungkap lan nemokake simbol lan makna novel Candhikala Kapuranta nganggo dasar teori strukturalisme semiotik A Teeuw. Pendhekatan sing digunakake ing paneliten iki nganggo pendhekatan objektif yaiku pendhekatan sing nggatekake karya sastra minangka sawijining struktur. Cara sing digunakake kanggo bedah karya sastra yaiku cara catet lan semak, catet kanggo nyatet ukara utawa tembung sing diduga duweni simbol. Paneliten iki sumbere saka novel Candhikala Kapuranta karangane Sugiarta Sriwibawa sing diterbitake dening penerbit Pustaka Jaya Jakarta taun 2002. Kasil saka peneliten iki, yaiku jelasake simbol lan makna nganggo kode bahasa, kode sastra, lan kode kebudayaan. Yaiku nganggo dasar teges lan pralambang (1) teges lan pralambang nganggo gelar jeneng, yaiku Raden, Raden Mas, Raden Rara, Raden Ajeng, lan Den Bei. Istilah liane yaiku tembung ma lima (2) tembung genti wong kapisan lan wong kapindho sing digunakake ning jero kraton lan jaba kraton, yaiku abdi dalem, kula, kowe, sampeyan, panjenengan. (3) paribasan sing digunakake, yaiku ilang-ilangan endhog siji, ngono ya ngono ning aja ngono. Saka kode bahasa yaiku nandakake kahanan wong antarane wong cilik lan wong panggedhe saka gelar jenenge, rasa hormat sing diwujudake nganggo tembung genti wong kapisan lan wong kapindho, dene paribasan lan bebasane duweni piwulangan Jawa ning sajerone crita. Kasil saka kode sastra yaiku carane gunakake jeneng lakon wayang, yaiku Janaka, Cakil, Karna, Begawan Ciptaning, Begawan Mintaraga, lakon Karna Tandhing, lan Baratayuda Jayabinangun. Janaka yaiku lambang saka ngelmu. Cakil yaiku pralambang saka wong cilik, Karna yaiku lambang saka norma kasusilan, Begawan Ciptaning lan Begawan Mintaraga pralambang saka jiwa kang suci. Karna tandhing duweni lambang saka sifate satria. Bale sigala-gala pralambang saka sikap waspada. Baratayuda Jayabinangun yaiku lambang saka angkara murka lan watek kamulyan. Pralambang liane nganggo jeneng sing nganggo jeneng kembang nandakake wangine sawijining jeneng. Tembung sastra lan sukma nandakake ngelmu sing bisa nguripi. x Dene saka kode kabudayan yaiku, ananing konsep ketuhanan saka kasil kabudayan Jawa, yaiku kidung Sarira Ayu lan kidung Marmarti. Kidung Sarira Ayu duweni karep dongga manungsa marang gusti. Kidung Marmarti yaiku duweni sawijining ajaran Jawa jaluk sambat karo sedulur papat lima pancer. Saka kasil paneliten iku, nyaranake supaya sing maca bisa nglestarekake ajaran Jawa iku lan uga bisa dadi tuladha ngembangake analisis sastra strukturalisme semiotik modhel A. Teeuw.

Item Type: Thesis (Under Graduates)
Uncontrolled Keywords: Simbol, makna, semiotik, Novel Candhikala Kapuranta.
Subjects: L Education > LB Theory and practice of education
P Language and Literature > PQ Romance literatures
Fakultas: Fakultas Bahasa dan Seni > Pendidikan Bahasa dan Sastra Jawa (S1)
Depositing User: Users 98 not found.
Date Deposited: 16 Jul 2011 02:14
Last Modified: 25 Apr 2015 04:58
URI: http://lib.unnes.ac.id/id/eprint/2892

Actions (login required)

View Item View Item